Vanuit ons gewoontezelf wordt onze waarneming; hoe we de realiteit zien, onze emotionele reactie en ons gedrag bepaald door het zelfbeeld waarmee we ons identificeren. En het zelfbeeld is een mentale constructie die bestaat uit reacties op gebeurtenissen uit het verleden, uit de vroege kinderjaren. Dus je kunt zeggen dat onze emotionele reacties en ons gedrag, de keuzes die we maken, bepaald worden door onze conditionering, door ons persoonlijke geschiedenis. Dezelfde situatie kan bij de ene persoon bijvoorbeeld angst oproepen met bijbehorend gedrag en bij de ander woede met bijbehorend gedrag. We hebben nooit een keuze over de emotionele toestanden die opkomen, of ze nu gepast zijn of niet. En meestal zijn de gedragingen, de keuzes die we vandaaruit maken ook automatisch.
De keuze vanuit ons gewoontezelf is dus nooit een spontaan antwoord of een vrije keuze, maar altijd een dwangmatige reactie. Het gewoontezelf (ego-zelf of persoonlijkheid) is wie je denkt dat je bent. Het is dat deel in je dat geconditioneerd is, dat gevormd is door je verleden. Het is wie je bent geworden. Dit is waar je je over het algemeen mee identificeert. En hiervandaan heb je dus geen vrijheid om te kiezen. Als je hier niet bewust van bent, dan blijf je gevangen in de zeer beperkte emotionele reacties en gedragspatronen.
Als je echte vrijheid om te kiezen wilt hebben, dan betekent het dus dat je je gewoontezelf moet loslaten. Dan moet je de identificatie met je gewoontezelf loslaten en je overgeven aan je Zijn. Aan wie je ten diepste bent, aan dat deel in je dat niet geconditioneerd is, dat niet gevormd is door je verleden, dat niet een reactie is op wat je meemaakt, dat niet beïnvloed is door je ervaringen, dat ongeschonden, vrij en onverwoestbaar is. Dat is wie je in essentie bent, je oorspronkelijke Zijn.
Dit loslaten is niet iets wat je actief kunt doen, maar dit gebeurt wanneer je niet reageert op de situatie, maar volledig aanwezig blijft bij wat er opkomt. Je blijft volledig aanwezig bij een emotie, bij een gevoel of gedachte die opkomt, en bij de impuls om te reageren. Je bent erbij aanwezig zonder oordeel, zonder afwijzing. Je laat de werkelijkheid precies zijn zoals het is. Je geeft je als het ware over aan Zijn, aan aanwezig zijn. Zo wend je je vanzelf naar je Zijn, naar wie je ten diepste bent, naar dat wat vrij is van de inhoud van je ervaring. Hiervandaan wordt je keuze niet bepaald door je conditionering, door je persoonlijke geschiedenis. Hiervandaan is je keuze dus niet een dwangmatige reactie, maar een spontaan antwoord op de situatie; een vrije keuze.
Hoe meer je aanwezigheid beoefent, hoe meer je van reactie naar Zijn gaat, hoe meer je identiteit verschuift van gewoontezelf naar het vrije Zelf, en hoe meer je vrijheid gaat ervaren. Je gaat van het gevoel continu slachtoffer te zijn van de situaties, naar een gevoel van keuzevrijheid. Je gaat van leven binnen de zeer beperkte emotionele reacties en gedragspatronen naar een leven in vrijheid.
We hebben vaak geen invloed op de omstandigheden. We kunnen niet kiezen voor een leven zonder moeilijkheden en pijn, maar we kunnen wel ervoor kiezen om vrij te zijn.